Artykuł „Nie lekceważyć marzycieli” przedstawia refleksje prof. Igora Kąkolewskiego, dyrektora Centrum Badań Historycznych PAN w Berlinie, dotyczące znaczenia historii w budowaniu porozumienia i zrozumienia między narodami. Kąkolewski, doświadczony historyk i dydaktyk, szczegółowo opisuje wyzwania oraz szanse, które wynikają z wielonarodowego dialogu historycznego, zwłaszcza w kontekście konfliktów, jakie rozgrywają się we współczesnej Europie, w tym pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę.

Od początku wojny w Ukrainie, która rozpoczęła się rosyjską agresją w lutym 2022 roku, środowisko akademickie w Polsce i za granicą nieustannie analizuje i dyskutuje sytuację Ukrainy, uwzględniając jej znaczenie historyczne i geopolityczne dla całej Europy. Kąkolewski podkreśla, że inicjatywy naukowe, takie jak konferencje i kongresy organizowane przez historyków z Polski, Ukrainy, Litwy i Niemiec, są kluczowe dla pogłębienia zrozumienia wspólnej przeszłości i wypracowania dróg współpracy na przyszłość. Już w 2022 roku odbyła się pierwsza konferencja „Historians Facing New Challenges in the Context of the Russian War Against Ukraine” na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Był to pierwszy z serii kongresów, które stanowiły platformę wymiany poglądów i refleksji nad bieżącą sytuacją polityczną oraz historycznym kontekstem relacji między tymi narodami.

Historia jako narzędzie budowania porozumienia między narodami

Kąkolewski podkreśla, że dialog historyczny, w którym biorą udział historycy z różnych krajów, ma na celu stworzenie przestrzeni do omawiania wspólnego dziedzictwa, nie unikając przy tym trudnych tematów, takich jak skomplikowane relacje polsko-ukraińskie i polsko-litewskie. Jego zdaniem, ten dialog otwiera nowe perspektywy w badaniach nad Europą Środkowo-Wschodnią, co jest szczególnie istotne w kontekście aktualnej sytuacji geopolitycznej. Kąkolewski zwraca uwagę na to, że historia może być narzędziem budowania wzajemnego zrozumienia, a jednocześnie przestrzenią dla prezentacji różnych perspektyw i interpretacji, co w dłuższej perspektywie sprzyja pojednaniu i współpracy.

W trakcie rozmowy prof. Kąkolewski porusza również temat podręczników szkolnych jako jednego z najważniejszych sposobów kształtowania narodowej i regionalnej tożsamości. Wspomina o potencjalnej współpracy nad polsko-ukraińskim podręcznikiem, który mógłby służyć zarówno polskim, jak i ukraińskim uczniom. Czerpiąc ze swojego doświadczenia jako koordynator naukowy polsko-niemieckiej serii podręczników „Europa. Nasza historia / Europa – unsere Geschichte”, Kąkolewski wyjaśnia, że wprowadzenie do edukacji podręczników opartych na zasadzie wieloperspektywiczności pomaga uczniom lepiej rozumieć różnorodność narracji i odmienność spojrzeń na te same wydarzenia historyczne.

Nowe wyzwania i szanse w badaniach nad historią Europy Środkowo-Wschodniej

Dla współczesnych badań nad Europą Środkowo-Wschodnią kluczowe staje się przedefiniowanie sposobu, w jaki Zachód rozumie historię regionu. Podczas konferencji zorganizowanej przez Instytut Pileckiego w Warszawie, Kąkolewski miał okazję przedyskutować to zagadnienie z wybitnymi historykami z całego świata, w tym z prof. Markiem Kramerem z Uniwersytetu Harvarda oraz prof. Igorem Lukešem z Uniwersytetu w Bostonie. Zwrócono uwagę na to, że historia Ukrainy jest często prezentowana z rosyjskiego punktu widzenia, co wpływa na sposób, w jaki Zachód postrzega ten region. Istnieje potrzeba większej liczby tłumaczeń ukraińskich prac historycznych oraz nowych, alternatywnych perspektyw na historię Europy Środkowo-Wschodniej.

Rola środowisk akademickich w propagowaniu wartości demokratycznych

Dyskusje historyczne, jak podkreśla Kąkolewski, to także szansa na przełamanie stereotypów oraz na zwiększenie świadomości historycznej społeczeństw. W kontekście polsko-ukraińskich relacji, zrozumienie wspólnej i trudnej przeszłości, obejmującej konflikty i współpracę, jest kluczowe dla zbudowania przyszłości opartej na współpracy i zrozumieniu. Kąkolewski zauważa, że istotnym elementem takich działań jest kształtowanie empatii i świadomości historycznej wśród młodszych pokoleń.

Znaczenie międzynarodowego dialogu akademickiego w kontekście wojny w Ukrainie

Wojna w Ukrainie to nie tylko kwestia polityczna, ale także problematyka o głębokim wymiarze historycznym, która wymaga kompleksowego spojrzenia, uwzględniającego kontekst historyczny całego regionu. Dlatego też działania instytucji takich jak Centrum Badań Historycznych PAN oraz Instytut Pileckiego odgrywają istotną rolę w propagowaniu wiedzy historycznej oraz w kształtowaniu świadomości społeczeństw. Przykładem takich działań są badania nad zmianą percepcji Polski i Europy Środkowo-Wschodniej w Niemczech oraz próby wzmocnienia partnerstwa polsko-niemieckiego w regionie, które mogą mieć pozytywny wpływ na przyszłość stosunków między tymi krajami.

Profesor Kąkolewski zwraca uwagę na możliwość stworzenia nowego rodzaju podręczników, które nie tylko będą przekazywać wiedzę, ale także będą narzędziem promującym otwartość i wzajemne zrozumienie. Koncepcja opracowania podręcznika polsko-ukraińskiego jest naturalną kontynuacją pracy nad serią „Europa. Nasza historia”, która, mimo początkowych obaw, okazała się sukcesem. To podręcznik wieloperspektywiczny, który pozwala uczniom z obu krajów spojrzeć na historię z różnych punktów widzenia, co sprzyja otwartości i wzajemnemu zrozumieniu.

Przesłanie wywiadu: nie lekceważmy marzycieli

Kąkolewski nawiązuje do doktryny ULB (Ukraina–Litwa–Białoruś), którą stworzyli Jerzy Giedroyc i Juliusz Mieroszewski. Wizja ta, ukształtowana przez powojenną polską emigrację, zakłada wsparcie niepodległości Ukrainy, Litwy i Białorusi oraz rezygnację z roszczeń terytorialnych do dawnych ziem wschodnich Polski. Dzisiaj, w obliczu inwazji Rosji na Ukrainę, koncepcja ULB nabiera nowego znaczenia. Kąkolewski przypomina, że pomysły dawnych marzycieli, takie jak ta doktryna, mogą być inspiracją i drogowskazem dla dzisiejszej polityki, a ich realizacja w przeszłości pokazuje, jak wielkie znaczenie mogą mieć wizje uznawane wcześniej za niemożliwe do realizacji.

Pełen wywiad z prof. Igorem Kąkolewskim można przeczytać na stronie „Tygodnika Powszechnego”.