„Nauka do naprawy” – akcja PAN i Forum Akademickiego
„Nauka do naprawy” to przedsięwzięcie, które ma na celu zasygnalizowanie najważniejszych – zdaniem środowiska naukowego – problemów i zagadnień wymagających zmian w obecnie funkcjonującym systemie.
O akcji
„Nauka do naprawy” to wspólne przedsięwzięcie Polskiej Akademii Nauk i „Forum Akademickiego”, które ma na celu zasygnalizowanie najważniejszych – zdaniem środowiska naukowego – problemów i zagadnień wymagających zmian w obecnie funkcjonującym systemie. Akcja rozpoczęła się w połowie grudnia 2023 roku i trwała miesiąc. W tym czasie, za pomocą formularza online, przyjmowane były zgłoszenia propozycji niezbędnych zmian w systemie nauki i szkolnictwa wyższego. Nadsyłano zarówno drobne sugestie techniczno-prawne, jak i większe modyfikacje. Najczęściej, bo aż 267 razy, uczestnicy przypisali swoje zgłoszenie do obszaru finansowania nauki. Znaczna część uwag dotyczyła ewaluacji (195), szkolnictwa wyższego (181), a także spraw doktorantów i wczesnego etapu kariery oraz modelu kariery naukowej (po 159). Zmiany w zakresie etyki i dobrych praktyk w instytucjach naukowych pojawiły się w 140 propozycjach. Konieczność poprawy w administracji wskazano w 91 wpisach, zaś w systemie edukacji i współpracy nauki z otoczeniem po 70 razy. Otwartego dostępu w nauce dotyczyło 54 sugestii, podobna liczba obejmowała pomysły co do popularyzacji i społecznej roli (53) i funkcjonowania Polskiej Akademii Nauk (49). Zgłaszający mogli wskazać w ankiecie więcej niż jeden obszar, którego dotyczy ich zmiana. Po zakończeniu przyjmowania ankiet, do pracy przystąpili zaproszeni przez organizatorów akcji eksperci, reprezentujący różne obszary nauki i różne ośrodki akademickie w kraju (ich sylwetki poniżej). Wraz z inicjatorem całego przedsięwzięcia, prof. Dariuszem Jemielniakiem, dokonali analizy nadesłanych kwestionariuszy. Po ożywionych dyskusjach prowadzonych w trakcie kilku spotkań online, spośród wszystkich zgłoszeń wybrali te, które uznali za kluczowe, proponując na ich podstawie katalog zmian koniecznych do wprowadzenia w systemie nauki i szkolnictwa wyższego. Warto podkreślić, że rekomendacje ekspertów i ekspertek przyjęto w drodze konsensusu: nie ma tu ani jednego pomysłu, co do którego ktoś z tego grona miałby istotne obiekcje.
Eksperci
prof. Agnieszka Chacińska
(Międzynarodowy Instytut Mechanizmów i Maszyn Molekularnych PAN)
Dyrektorka IMol PAN od momentu powstania placówki w 2020 roku, wcześniej kierowała Centrum Nowych Technologii Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalizuje się w zagadnieniach z zakresu biochemii i biologii molekularnej i komórkowej. Liderka projektu ReMedy finansowanego z programu Międzynarodowe Agendy Badawcze Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Jest pierwszą polską badaczką w Niemieckiej Akademii Przyrodników Leopoldina – najstarszej nieprzerwanie istniejącej akademii nauk przyrodniczych i medycznych na świecie.
prof. Jan Cieśliński
(Uniwersytet w Białymstoku)
Od 2020 roku dziekan Wydziału Fizyki UwB, wcześniej na tej uczelni pełnił funkcję dyrektora Instytutu Fizyki i Instytutu Fizyki Teoretycznej. Przed zatrudnieniem w Białymstoku był związany z Uniwersytetem Warszawskim. Zajmuje się fizyką matematyczną, całkowalnymi układami nieliniowymi, geometrią różniczkową, geometrycznymi metodami numerycznymi, różnymi zagadnieniami matematyki stosowanej. Interesuje się także filozofią i socjologią nauki oraz mechanizmami finansowania polskiego szkolnictwa wyższego. W 2016 roku kandydował w wyborach na rektora UwB.
prof. Wojciech Fendler
(Uniwersytet Medyczny w Łodzi)
Z wykształcenia lekarz, pełni funkcję kierownika Zakładu Biostatystyki i Medycyny Translacyjnej UMŁ. Był dyrektorem ds. naukowo-medycznych w Centrum Wsparcia Badań Klinicznych UMŁ. Zajmuje się zagadnieniami narażenia na promieniowanie jonizujące oraz wczesnej detekcji chorób nowotworowych. Jego obecne badania dotyczą onkologii i diabetologii w połączeniu z obszarami biologii molekularnej, medycyny klinicznej i biostatystyki. Realizowane przez zespół prof. Fendlera projekty dotyczą biomarkerów pozwalających na wczesne wykrywanie raka u pacjentów z predyspozycją genetyczną, zmienności glikemii oraz powiązań metabolizmu z nowotworami. W 2020 roku otrzymał Nagrodę NCN w dziedzinie nauk o życiu.
prof. Jarosław Górniak
(Uniwersytet Jagielloński)
Prorektor ds. rozwoju UJ w kadencji 2020–2024, twórca i kierownik Centrum Ewaluacji i Analiz Polityk Publicznych UJ. Prowadzi Zakład Socjologii Gospodarki, Edukacji i Metod Badań Społecznych UJ. Specjalizuje się w zakresie metod badań społecznych, metodologii ewaluacji i analizy polityk publicznych, socjologii gospodarki i organizacji oraz statystycznej analizie danych. Z przeprowadzonych przez niego badań i ekspertyz wielokrotnie korzystały duże międzynarodowe organizacje, jak ONZ (Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju), Bank Światowy, Komisja Europejska.
prof. Dariusz Jemielniak
(Akademia Leona Koźmińskiego)
Profesor zarządzania, posiada habilitację z zarządzania i socjologii. W ALK kieruje Katedrą MINDS (Management in Networked and Digital Societies). Od 2016 roku pracuje też jako faculty associate na Berkman-Klein Center for Internet and Society na Harvardzie. W swoich badaniach analizuje społeczności internetowe za pomocą badań etnograficznych i ilościowych. Jego ważniejsze książki to: „Common Knowledge?” (2014, Stanford University Press), „Collaborative Society” (2020, MIT Press, wspólnie z A. Przegalińską), „Thick Big Data” (2020, Oxford University Press), „Strategizing AI in Business and Education” (2023, Cambridge University Press, wspólnie z A. Przegalińską). Stypendysta Fulbrighta, „Polityki”, Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Od 2015 członek Rady Nadzorczej Wikimedia Foundation. Wiceprzewodniczący Rady Nadzorczej Escola SA. Od 2022 roku wiceprezes Polskiej Akademii Nauk.
prof. Monika M. Kaczmarek
(Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności Polskiej Akademii Nauk w Olsztynie)
Pracuje w Zakładzie Mechanizmów Działania Hormonów IRZiBŻ PAN, od 2011 roku kieruje Laboratorium Biologii Molekularnej w tej placówce. Jej badania skupiają się na poznaniu molekularnych mechanizmów interakcji między potomstwem a matką podczas ciąży w okresie postnatalnym u różnych gatunków zwierząt, od muchy owocowej po człowieka. W 2021 roku została pierwszą kobietą wybraną na stanowisko prezesa Towarzystwa Biologii Rozrodu. Od 2020 roku zasiada w Radzie Narodowego Centrum Nauki.
prof. Justyna Olko
(Uniwersytet Warszawski)
Historyczka, socjolingwistka i etnolożka, dyrektorka Centrum Zaangażowanych Badań nad Ciągłością Kulturową na Wydziale „Artes Liberales” UW. Specjalizuje się w badaniu (między) kulturowej, społeczno-politycznej i językowej historii Mezoameryki ze szczególnym uwzględnieniem Indian Nahua oraz kontaktu językowo-kulturowego. Zajmuje się także szeroko rozumianą problematyką języków mniejszościowych, różnorodnością językowo-kulturową oraz znaczeniem lokalnych języków dla dobrostanu i zdrowia ich użytkowników. Jest pierwszą polską badaczką, która dwukrotnie została wyróżniona grantem ERC (StG 2012, CoG 2020).
prof. Katarzyna Starowicz-Bubak
(Instytut Farmakologii im. Jerzego Maja PAN)
Neurofarmakolożka z Zakładu Neurochemii IF PAN. Specjalizuje się w strategiach leczenia bólu przewlekłego, zwłaszcza w podnoszeniu skuteczności leczenia bólu neuropatycznego oraz bólu związanego z chorobą zwyrodnieniową stawów. W 2025 roku obejmie stanowisko prezydenta Międzynarodowego Towarzystwa Badań nad Kannabinoidami. W 2012 roku była stypendystką programu L’Oreal Polska dla Kobiet i Nauki, a w 2016 – laureatką Nagrody NCN.
dr hab. Michał Tomza
(Uniwersytet Warszawski)
Pracuje w Instytucie Fizyki Teoretycznej Wydziału Fizyki UW. Specjalizuje się w fizyce i chemii ultrazimnej materii, w tym teorii oddziaływań i zder zeń ultrazimnych atomów, jonów i cząsteczek. W 2022 roku zdobył ERC Starting Grant na realizację projektu „Ultracold polyatomic molecules for controlled chemistry and precision physics”. Dwa lata wcześniej otrzymał Nagrodę NCN. Jest członkiem Akademii Młodych Uczonych PAN.
Debata
12 lutego 2024 r., podczas spotkania live zorganizowanego przez Polską Akademię Nauk i „Forum Akademickie”, czworo ekspertów: prof. Bogumiła Kaniewska, prof. Krzysztof Jóźwiak, prof. Marek Konarzewski i minister Dariusz Wieczorek komentowało zgłaszane przez ponad miesiąc propozycje obszarów w polskiej nauce do zmiany oraz odpowiadali na pytania.
Podsumowanie
Wdrażanie badań w przemyśle, zapewnienie młodych ludziom warunków do rozwoju, bardziej odważne korzystanie z możliwości konkurencyjnego przyznawania środków, czy pomysł międzynarodowego komitetu doradczego oceniającego działalność instytutów PAN, to tylko niektóre kwestie podniesione podczas debaty „Nauka do naprawy” w dniu 12 lutego 2024 r.
Podczas spotkania live zorganizowanym przez Polską Akademię Nauk i „Forum Akademickie” czworo ekspertów: prof. Bogumiła Kaniewska, prof. Krzysztof Jóźwiak, prof. Marek Konarzewski i minister Dariusz Wieczorek komentowało zgłaszane przez ponad miesiąc propozycja obszarów w polskiej nauce do zmiany oraz odpowiadali na pytania.
Poza finansami podnoszono także kwestie ewaluacji. Minister przyznał, że w jego opinii ostatnia ewaluacja nie odzwierciedlała właściwego poziomu jakości działalności naukowej i zapowiedział, że konkretne propozycje zmian pojawią się jeszcze w tym roku. Podkreślił potrzebę uczciwości w nauce i dbania o jakość zarówno kadry, jak i samej nauki. Dariusz Wieczorek odniósł się także do wizji powrotu do jak najszerszego dostępu do międzynarodowych baz danych oraz zmian w prawie zamówień publicznych, co miałoby pomóc w szybkości i elastyczności badań.
Rektorka UAM komentowała natomiast postulat decentralizacji władzy na uczelniach, przychylając się do niego. Wskazała jednak, że nie należy zapominać o sytuacjach, w których to wzmocnienie władzy rektora pomogło w sprawnym zarządzaniu ośrodkami. O ocenie wniosków grantowych mówił dyrektor NCN, prof. Krzysztof Jóźwiak. Bronił dotychczasowego modelu anonimowych recenzji, argumentując, że jest to standard we wszystkich najważniejszych agencjach grantowych na świecie. Odpowiadając na zarzut lakonicznych recenzji, poinformował, że prace nad udoskonaleniem procesu oceny wniosków w NCN trwają.
Prezes PAN opowiadał o reformie PAN i projekcie zmian w Akademii złożonym do MNiSW. Propozycja ta zawiera m.in. przymus wewnętrznej ewaluacji dla dyrektorów instytutów. Profesor Konarzewski odniósł się także do dawnego pomysłu stworzenia „uniwersytetu PAN”, zdecydowanie odrzucając tę wizję. W zamian zaproponował bliską współpracę personalną uczelni i instytutów PAN.
Debata trwała około 1,5 godz., a jej zapis dostępny jest na kanale YouTube PAN:
Raport
„Koniec wieńczy dzieło”. W przypadku wspólnej akcji Polskiej Akademii Nauk oraz Forum Akademickiego zwieńczeniem trzymiesięcznego projektu jest raport podsumowujący zgłoszone w ramach akcji uwagi i komentarze. Zgodnie z zapowiedziami ma on trafić na ręce ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego i – w co mocno wierzymy – zostać wykorzystany jako swoista mapa drogowa wskazująca nie tylko najbardziej istotne wyzwania stojące przed polską nauką, ale również możliwe sposoby ich zaadresowania.
Jak wskazali autorzy raportu: „zmiana kierownictwa resortu, która nastąpiła w grudniu ubiegłego roku, wyzwoliła w środowisku ogromne nadzieje”. Teraz piłka jest po stronie władz ministerstwa. To, jak wyniki raportu zostaną zagospodarowane, zadecyduje o kierunku rozwoju albo stagnacji i powolnej degradacji polskiej nauki.Raport powstał na bazie swobody zgłaszania postulatów. Z tej możliwości skorzystało ponad 700 osób. Jednak myli się ten kto uważa, że raport to kolejna „cegła”, z której wynika jedynie diagnoza sytuacji. Autorzy Raportu otrzymali pełne spektrum problemów, z jakimi borykają się polscy akademicy. Dzięki temu byli w stanie wykrystalizować warstwę merytoryczną, w której znalazły się gotowe rozwiązania dotyczące naprawy polskiej nauki. Zgodnie z zapowiedziami raport trafi do Ministra Nauki. Jednym z głównych przymiotów raportu jest jego transparentność. Dlatego autorzy zdecydowali się dołączyć do niego zanonimizowane dane źródłowe wraz ze wszystkimi zgłoszeniami.
Pliki do pobrania
Raport „Nauka do Naprawy”
Załącznik do Raportu
