O modelu finansowania jednostek naukowych oraz podsumowanie połowy kadencji kierownictwa Akademii – 153. sesja Zgromadzenia Ogólnego PAN

5 grudnia 2024 r. odbyło się 153. Zgromadzenie Ogólne Polskiej Akademii Nauk (PAN). Członkowie Akademii dyskutowali m.in. nad modelem finansowania oraz nadzorowania jednostek naukowych PAN, podsumowali półmetek kadencji obecnego kierownictwa Akademii oraz omawiali plany korporacji i instytutów  na przyszłość.

Podsumowując działania Polskiej Akademii Nauk w ostatnich dwóch latach, prezes, prof. Marek Konarzewski, podkreślał rolę Akademii jako zaplecza eksperckiego dla rządu oraz to, że środowisko naukowe PAN powinno służyć rozwiązywaniu strategicznych dla kraju problemów.

Tematem dyskusji była m.in. nowelizacja ustawy o PAN, której ministerialny projekt budził w mijającym roku poważne kontrowersje i zastrzeżenia, zarówno co do samej merytoryki, jak i trybu jej procedowania. Reakcją na tę sytuację były liczne stanowiska, uchwały i komunikaty Zgromadzenia Ogólnego i innych organów Akademii, a także instytutów i komitetów PAN sprzeciwiające się nowelizacji uchwały.

– Nowelizacja ustawy była największym wyzwaniem mijającego roku, a minister Dariusz Wieczorek zapowiedział, że temat będzie dla jego resortu priorytetem także w 2025 r. Mimo wszystko uważam, że w kolejny rok możemy patrzeć z optymizmem – powiedział prof. Marek Konarzewski. – Wydarzenia z 2024 r. unaoczniły, że musimy wyraźnie artykułować czego oczekujemy po ustawie, jeśli chodzi o relacje instytutów i korporacji. Wymagać konkretnych przepisów ustawy regulujących relacje miedzy korporacją a instytutami. – dodał.

Prezes PAN przypomniał również, że pod koniec 2024 r. powołany został Komitet Nauk o Wodzie i Gospodarki Wodnej będący wsparciem eksperckim dla rządzących w zakresie m.in. reagowania na zagrożenia powodziowe i zapobiegania ich skutkom. Komitet rozpoczął już pierwsze prace w ramach poszczególnych komitetów zadaniowych m.in. rozpoznając sytuację związaną z wyzwaniami hydrologicznymi oraz nawiązując współpracę z partnerami zagranicznymi.

Przedstawiciele kierownictwa PAN podsumowali także działania związane z przyjęciem nowego Statutu PAN, wdrożeniem informatycznego systemu wyborczego, współpracy międzynarodowej (w tym z Ukrainą), transformacji energetycznej PAN oraz prowadzonych przez Akademię projektów związanych z promocją i upowszechnianiem nauki w Polsce.

Plany PAN na najbliższe lata – nowy statek badawczy i Muzeum Historii Naturalnej

Prof. Marek Konarzewski podczas Zgromadzenia Ogólnego zaprezentował także plany PAN na najbliższe lata.

Jednym z nich jest podjęcie działań zmierzających do budowy nowego polskiego statku badawczego, a głównym koordynatorem projektu ma być właśnie Polska Akademia Nauk. Obecnie jedynym polskim statkiem prowadzącym regularne badania naukowe na Morzu Bałtyckim i poza jego obszarem jest zbudowana w 1985 r. w Stoczni Gdańskiej Oceania.

– Środowisko naukowe powinno mocno zainteresować się projektem nowego statku badawczego oraz aktywnie wspierać tę ideę. Będę dążył do zrealizowania tego flagowego przedsięwzięcia, ponieważ uważam, że jest to ogromna szansa dla nauki i naszego kraju – mówił prof. Marek Konarzewski.

Polska Akademia Nauk planuje również powrót do idei stworzenia Muzeum Historii Naturalnej. Jak podkreślono podczas Zgromadzenia Ogólnego, jest to potrzeba stojąca przed wszystkimi podmiotami i osobami odpowiedzialnymi za rozwój polskiej nauki oraz kultury.

– Analogicznie jak podobne muzea na świecie, placówka musi służyć zarówno celom wystawienniczym, jak i naukowym. Dwoista misja Muzeum będzie realizowana dzięki wykorzystaniu zaplecza naukowego placówek PAN. Jest to koszt ok miliarda zł, który musiałby być finansowany centralnie, ale będziemy dążyć do realizacji także i tego pomysłu, wierząc, że znajdziemy odpowiednie wsparcie od partnerów rozumiejących, że ambitne przedsięwzięcia wymagają wielkich i odważnych planów – podsumował prezes Konarzewski.

Podczas Zgromadzenia Ogólnego wystąpił także prof. dr hab. Marek Figlerowicz z Instytutu Chemii Bioorganicznej. Wystąpienie było omówieniem i rozwinięciem artykułu „Czy chaos musi być cechą charakterystyczną każdej reformy systemu nauki w Polsce?” i stanowiło propozycję odpowiedzi na problemy systemu nauki, wynikające z nieustannego zmieniania się kolejnych wizji i modeli. Profesor Figlerowicz przedstawił główne problemy wskazujące na brak spójności i chaos systemu, omówił także rolę instytutów PAN w krajowym systemie nauki, przedstawił ich mocne strony, a także proponowane kierunki reform. Prelegent wskazał, że wiele istniejących problemów wynika z braku strategicznego podejścia do komercjalizacji badań, słabej współpracy między nauką a biznesem oraz zaniedbań społecznych i organizacyjnych. Jako propozycje remedium przedstawione zostały rozwiązania poprawiające efektywność i konkurencyjność systemu, a także optymalizujące i obiektywizujące sposoby jego finansowania. – Nauka, podobnie jak sport, wymaga klarownych reguł, które umożliwią zdrową rywalizację i rozwój. Należy pamiętać, że społeczny wymiar nauki wymaga promocji, a sama nauka powinna być fundamentem wartości, zasad i prawd społecznych. Innowacyjność jest kluczowym warunkiem skutecznej komercjalizacji badań naukowych – powiedział prof. Marek Figlerowicz podczas wystąpienia.

Zgromadzenie Ogólne Polskiej Akademii Nauk 5 grudnia br. uchwaliło również dwie uchwały:

1. w sprawie wyboru podmiotu do badania łącznych sprawozdań finansowych Polskiej Akademii Nauk za lata 2024–2025.
2. w sprawie Kodeksu Etyki Pracownika Naukowego opracowany przez Komisję do Spraw Etyki w Nauce.