Obszary wiejskie w badaniu instytutu PAN

Polska zaczyna się dzielić na „biedną” północ i „zamożne” południe – tak wynika z raportu badaczy Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN analizującego obszary wiejskie.

Monitoring Rozwoju Obszarów Wiejskich (MROW) to pierwszy w Polsce
– i jak dotąd jedyny – projekt badawczy dotyczący obszarów wiejskich, realizowany od 2010 roku. Raport podsumowuje systematyczne, 10-letnie badania naukowe na temat rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich w Polsce. Autorami raportu „Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap IV. Dekada przemian społeczno-gospodarczych”
są pracownicy Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN IRWiR PAN:
dr hab. Monika Stanny, prof. Andrzej Rosner i mgr Łukasz Komorowski.

Z najnowszych badań gmin wiejskich wyłania się nowy rodzaj podziału rozwoju Polski. Na ten podział wpływają zmiany o charakterze społecznym, takie jak problematyka edukacyjna, aktywność społeczna oraz zamożność
i spójność społeczności lokalnej. Przemiany w społecznych strukturach
na polskiej wsi decydują o tym, jak zmienia się wieś. Tymczasem struktury gospodarcze są inercyjne, nie nadążają za zmianą społeczną.

„Biedna” północ i „bogate” południe

Z badań wyłania się nowa, wyraźna linia oddzielająca południowo-
-zachodnią część kraju od części północno-wschodniej. Południe zyskuje korzystniejszą ocenę rozwoju w zakresie procesów społecznych, natomiast na północy oceny te są relatywnie niskie i bardzo niskie. Oś dzieląca obszary przebiega na linii Szczecin – Poznań – Łódź – Rzeszów.

Ta obserwacja nie unieważnia historycznego podziału kraju na ogólnie lepiej rozwiniętą Polskę zachodnią oraz słabiej rozwiniętą Polskę wschodnią. On nadal się utrzymuje.

Podział na uboższą północ i coraz zamożniejsze południe uzupełnia ten obraz i pokazuje kierunek dalszych zmian. Co więcej, przemiany gospodarcze są tu bardziej pasywne niż przemiany społeczne. To z kolei wpływa na względnie niskie tempo dezagraryzacji oraz powolne zmiany
w sektorze rolnym.

Wykluczenie komunikacyjne
na obszarach wiejskich

Badanie ujawniło, że 26% sołectw w Polsce nie jest skomunikowanych
z miejscowością gminną. Zapewne dlatego przez 10 lat liczba zarejestrowanych samochodów na 100 mieszkańców wzrosła o 30%. Większość samochodów (nawet 90%) jeżdżących po terenach wiejskich
w Polsce ma 10 i więcej lat.

Przeciętny czas dojazdu do stolicy regionu wynosił w 2019 r. 70 minut.
To o 10 minut mniej niż w latach 2015 i 2010. Czas dojazdu do stolicy województwa jest miarą dostępności przestrzennej obszarów wiejskich
do miast. Im krótszy czas dojazdu, tym wyższa dostępność do rynku pracy, usług, administracji wojewódzkiej czy rozrywki.

– Właściwie można powiedzieć, że na terenach wiejskich każda osoba
w wieku produkcyjnym posiada samochód. Jednym z czynników wzmacniających ten stan była reforma szkolnictwa. Likwidacja gimnazjów spowodowała, że o ponad 10% zwiększyła się liczba dzieci dojeżdżających, czyli dowożonych do szkoły leżącej poza ternem gminy, w której mieszkają – komentuje wyniki badań członek zespołu mgr Łukasz Komorowski.

Wyzwania dla obszarów wiejskich
na najbliższą dekadę

Badania dowodzą, że w najbliższym czasie kluczowe będzie wdrażanie polityki wrażliwej terytorialnie. Będzie to możliwe poprzez interwencje polityk publicznych na obszarach wiejskich dotkniętych presją demograficzną.

Ważne jest także zapewnienie samorządom lokalnym stabilności finansowej i wsparcie projektów infrastrukturalnych. Potrzeba też zapewnienie minimalnych standardów usług publicznych w zakresie funkcjonowania systemów opieki zdrowotnej, opieki społecznej
i transportu publicznego.

– Zaangażowanie ludzi mieszkających na obszarach wiejskich jest kluczowym czynnikiem poprawy warunków życia. Dlatego ważne jest upodmiotowienie lokalnych „aktorów” i ich szybsza adaptacja do zmieniających się okoliczności– konstatuje dr hab. Monika Stanny, współautorka badania.

Cztery raporty dotyczące zmian na wsi

Projekt MROW realizowany jest w ramach Forum Inicjatyw Rozwojowych Fundacji Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej we współpracy
z Instytutem Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN. Jego celem jest stała obserwacja zmian społeczno-gospodarczych dokonujących się na obszarach wiejskich w Polsce.

Raport „Monitoring obszarów wiejskich. Etap IV”

Najnowszy, czwarty raport można pobrać w dwóch wersjach: skróconej oraz pełnej. Na stronie IRWiR PAN znajdują się także dokumenty
z poprzednich lat.

Prezentację i omówienie wyników badania można obejrzeć na kanale Youtube.

Źródło informacji i zdjęć: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN