Prof. Jerzy Duszyński: Głos w sprawie ministerialnego projektu
Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego opublikował 17 lipca 2024 roku projekt nowelizacji Ustawy o Polskiej Akademii Nauk. Ta propozycja została bezzwłocznie skierowana do konsultacji społecznej, której termin upływa 15 września 2024 roku. Potrzeba zmiany regulacji prawnej PAN nie budzi zastrzeżeń. Od wielu lat powszechnie odczuwane jest to, że struktura PAN jest zbyt mało dynamiczna i nie nadąża za nowymi wyzwaniami czasu, takimi jak na przykład kompleksowe badania w zakresie bioróżnorodności, kryzysu klimatycznego, sztucznej inteligencji, zmian demograficznych czy odnawialnej energetyki. Jeśli, jak do tego nawołuje Ministerstwo, projekt Ustawy dotyczycącej Polskiej Akademii Nauk nie był jedynie „przypudrowywaniem rzeczywistości” proponuję, aby dla kilku obszarów takich priorytetowych badań ogłosić narodowe programy, np. „Narodowy Program Rozwoju Badań nad Bioróżnorodnością” czy „Narodowy Program Rozwoju Badań nad Kryzysem Klimatycznym” itd. i powierzyć ich administrowanie nowej lub przekształconej placówce PAN. Działalność Akademii od lat utrudniają nie tylko niskie finansowanie, ale też niewystarczająca synergia i ograniczone wzajemne wsparcie pomiędzy trzema filarami PAN (korporacją, instytutami i komitetami).
Ministerialny projekt ustawy nie nada strukturze PAN większej spójności, a wręcz zmniejszy ją. Może on też doprowadzić do obniżenia jakości badań prowadzonych obecnie w instytutach PAN. Ministerialny projekt ustawy nie adresuje bowiem podstawowej potrzeby każdej jednostki naukowej, jaką jest zwiększenie doskonałości naukowej. Bezpośredni nadzór polityków nad administrowaniem instytutami może być groźny dla ich autonomii. Z kolei, deklarowany przez Ministerstwo brak nadzoru nad merytoryczną działalnością instytutów pozostawia je praktyczne bez nadzoru w tym względzie. Tej roli nie może bowiem spełnić ministerialna zgrubna ewaluacja jednostek naukowych. Predysponowanymi ciałami do takiego nadzoru są albo zespół wyłoniony z krajowych i zagranicznych członkiń i członków korporacji PAN albo międzynarodowy komitet doradczy powołany przy każdym instytucie PAN. To one powinny dokonywać systematycznych ocen działalności poszczególnych instytutów z uwzględnieniem ich osiągnięć badawczych, polityki kadrowej i stanu infrastruktury. Te ciała powinny być wyposażone w narzędzia umożliwiające konsekwentne wdrażania ich zaleceń przez kierownictwa instytutów. Regulacje zaproponowane w ministerialnej propozycji ustawy świadczą o nieznajomości zasad funkcjonowania czołowych instytucji naukowych na świecie, których prawidłowego funkcjonowania nie można osiągnąć zwiększając liczbę urzędniczych i administracyjnych kontroli, audytów oraz sprawozdań. Wreszcie, niektóre przewidziane w ustawie terminy są nierealistyczne. Bardziej szczegółowy opis mankamentów ministerialnego projektu opisuje dokument podpisany już przez ponad 150 członkiń i członków korporacji PAN [1].
Nie negując zatem potrzeby zmiany regulacji prawnych dotyczących funkcjonowania Polskiej Akademii Nauk, apeluję o wstrzymanie się z procedowaniem ministerialnej propozycji Ustawy. Potrzebujemy wygaszenia wzajemnych oskarżeń i wycieszenia emocji, cofnięcia się o krok w tył. Postuluję, aby założenia nowej Ustawy pilnie przygotował zespół, w którym zasiądą razem przedstawiciele delegowani przez MNiSW i PAN.
1.09.2024