Wspólni przodkowie Słowian i Germanów – przełomowe wyniki badań zespołu Polskiej Akademii Nauk

Ludzie zamieszkujący na początku pierwszego tysiąclecia naszej ery tereny obecnej Polski nie różnili się pod względem genetycznym od ówczesnych mieszkańców dzisiejszych terenów północnych Niemiec, Danii, Litwy czy Łotwy. Taki wniosek przyniosły badania wykonane przez zespół kierowany przez prof. Marka Figlerowicza.

Interdyscyplinarny zespół złożony z naukowczyń i naukowców zajmujących się biologią, archeologią i historią z Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN oraz z wydziałów Biologii i Historii UAM rozstrzygnął trwającą od ponad
200 lat w świecie naukowym dyskusję dotyczącą pochodzenia Słowian zachodnich, w tym społeczeństwa państwa Piastów.

Uczeni pod kierownictwem prof. Marka Figlerowicza przeprowadzili analizy genetyczne populacji związanych z kulturą wielbarską istniejącą
w dorzeczu Wisły między I a IV wiekiem n.e. oraz badania genetyczne ludności państwa Piastów. Następnie badacze porównali wyniki
z odpowiednimi zbiorami danych opisującymi zmienność genetyczną współczesnych mieszkańców Eurazji Zachodniej i Europy.

Wyniki badań pozwalają na podważenie dwu konkurujących hipotez pochodzenia Słowian. Zgodnie z pierwszą Słowianie stanowili ludność autochtoniczną żyjącą na terenach Europy Środkowej od zawsze. Zgodnie
z drugą (hipoteza allochtoniczna) na początku obszar Europy Środkowej zamieszkiwali Germanie, a Słowianie przyszli w ich miejsce po okresie wielkich wędrówek ludów (okres pomiędzy 375 a 568 r. n.e.)

– Stwierdzenie, że na początku pierwszego tysiąclecia naszej ery tereny obecnej Polski zamieszkiwali Germanie lub Słowianie byłoby fałszywe. Wpisywałoby się w obecnie powszechne rozumienie tożsamości etnicznej, lecz nie miałoby zbyt wiele wspólnego z historią biologiczną naszych wczesnych przodków. Analizy genetyczne przeprowadzone przez nasz zespół wskazują, że ludność lokalna dla naszych terenów była generalnie podobna do tych, którzy żyli wzdłuż całego południowego wybrzeża Bałtyku. Oznacza to, że ludzie żyjący wtedy na terenach Polski, północnych Niemiec, Danii, Litwy czy Łotwy nie różnili się istotnie od siebie pod względem genetycznym – wyjaśnia prof. Marek Figlerowicz, członek korespondent PAN.

Wczesne tradycje pogrzebowe wyzwaniem dla badaczy

W ramach projektu „Dynastia i społeczeństwo państwa Piastów w świetle zintegrowanych badań historycznych, antropologicznych i genomicznych” naukowczynie i naukowcy zmierzyli się z wyzwaniem, jakie stanowiły wczesne tradycje pogrzebowe. Dla większości przedchrześcijańskich społeczności Europy Środkowej kremacja była najbardziej rozpowszechnionym obrządkiem pogrzebowym, niemożliwe więc było znalezienie danych genetycznych dotyczących tych populacji. Badacze wyodrębnili jednak ludność kultury wielbarskiej, która jako jedna
z nielicznych grzebała zwłoki swoich zmarłych. Potomków tej grupy archeolodzy powszechnie utożsamiają ze Słowianami, dlatego można było wykorzystać materiał genetycznych pobrany z ich szczątków i porównać go z materiałem genetycznym społeczności Piastów.

Piastowskie geny

Jak wykazały analizy, populacje wiązane z kulturą wielbarską tworzyli głównie migrujący z południowej Skandynawii mężczyźni oraz lokalne kobiety, których pochodzenie genetyczne można odnaleźć wśród ludności zamieszkującej obszar Europy Środkowej już w czasie neolitu. W trakcie badań zespół odkrył, że w genomach potomków przybyszów z północy
i ludności lokalnej znajdują się praktycznie wszystkie komponenty genetyczne obecne w genomach populacji tworzącej społeczeństwo państwa Piastów. Stanowi to dowód na ciągłość ludności mieszkającej
na terenach Polski przed i w trakcie wielkich wędrówek ludów. Obecnie największe podobieństwo genetyczne do społeczności kultury wielbarskiej można zaobserwować u mieszkańców Europy Północno-Zachodniej, natomiast do Piastów genetycznie bardziej podobni są obecni mieszkańcy Europy Środkowej i Wschodniej.

– Nasze badania dowodzą, że zasadnicze procesy demograficzne kształtujące strukturę genetyczną populacji Piastów (X-XII w. n.e.) zakończyły się już w V w. n.e. Oznacza to, że obecna ludność rdzenna
dla naszych terenów wywodzi się z grup żyjących tu już w pierwszych wiekach naszej ery. Grup ludności, która nie była stricte słowiańska, gdyż ten termin stanowi o wspólnocie językowej, koncepcji znacznie późniejszej,
lecz większej grupy genetycznej, która dała początek zarówno Słowianom,
jak i Germanom, czy Bałtom – dodaje prof. Marek Figlerowicz.

Więcej informacji na temat badań jest dostępnych na stronie Instytutu Chemii Bioorganicznej Polskiej Akademii Nauk

Wyniki badań zespołu prof. Figlerowicza zostały opublikowane w otwartym dostępie w czasopiśmie akademickim „Genome Biology”w artykule pt. „Genetic history of East-Central Europe in the first millennium CE”

Fot. Kultura wielbarska – fragment kręgu kamiennego i cmentarzyska
w Odrach, Wikimedia Commons