Stanowiska komitetów naukowych PAN

Proponowane zmiany dotyczące składu Komitetów Naukowych PAN oznaczają odejście od wieloletniej tradycji wyłaniania ich w drodze powszechnych, demokratycznych wyborów, w których biorą udział przedstawiciele poszczególnych środowisk naukowych z całego kraju. Wybór samodzielnego pracownika nauki do komitetu naukowego PAN zawsze był i jest także obecnie postrzegany jako wyraz znaczącej pozycji w danym środowisku naukowym, zaś same komitety naukowe cieszą się dużym prestiżem.

Członkowie Komitetu Nauk o Sztuce stanowczo sprzeciwiają się proponowanym
zmianom w ustawie o Polskiej Akademii Nauk, które prowadzą do likwidacji komitetów w ich dotychczasowym kształcie, unieważnienia zeszłorocznych wyborów i skrócenia obecnej kadencji, a tym samym wyrażają poparcie dla wypracowanego przez Przewodniczących Komitetów stanowiska w sprawie projektu nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk oraz niektórych innych ustaw z dnia 15 lipca 2024 r.

Stanowczo opowiadamy się za pozostawieniem dotychczasowego zapisu,
w którym określa się zasadę wyboru członków komitetu tak, że do niego wchodzą członkowie krajowi Akademii zgodnie z ich specjalnością naukową
oraz osoby wybrane przez właściwe środowisko naukowe.

W opinii KNF PAN nowa zasada wyboru członków komitetów jest niespójna
z celem powoływania i działania komitetów naukowych PAN.

Cel jest jasno określony w art. 33, a jest nim integracja naukowców z całego kraju. Taki cel może zrealizować gremium wyłonione przez środowisko osób kompetentnych w danej dyscyplinie. Kompetencje te są zaś z zasady niezależne od struktur państwowych i aktualnej polityki naukowej państwa, a zależne wyłącznie od indywidualnego wysiłku każdego naukowca. (…) Proponowana zmiana nie tylko niedemokratycznie oddala PAN od środowiska badaczy, wprowadzając biurokratyczne struktury pośredniczące, takie jak RGNiSW, lecz przede wszystkim rozmywa interes naukowy. Choć oczywiście oba te obszary są blisko powiązane, to jednak mają odmienne cele, priorytety i oczekiwania. Jasne rozróżnienie tych aspektów mogłoby pomóc lepiej oddać specyfikę i wyzwania, przed jakimi znajduje się Akademia.

Fundamentem samorządności komitetów naukowych PAN jest wyłanianie ich członków w drodze powszechnych wyborów w ramach dyscyplin naukowych. Jest to procedura na wskroś demokratyczna, dzięki której członkami tych gremiów były i są osoby o najwyższym autorytecie naukowym i etycznym. Jest zdumiewające, że w zaproponowanym brzmieniu artykułu 35 ust. 1 ustawy taka demokratyczna reprezentacja środowisk naukowych zupełnie jest pominięta. Skutkiem przyjęcia tego zapisu byłaby faktyczna likwidacja komitetów naukowych PAN i powołanie w ich miejsce (pod tą samą nazwą) podmiotów o zupełnie innej naturze. Oznaczałoby to zerwanie z ponad 70-letnią tradycją i stworzenie „nie-samorządnych” jednostek. Rodzi to zagrożenie jeszcze większego uzależniania nauki od świata polityki.

Zwracamy się z prośbą o utrzymanie obecnej formy Komitetów Naukowych PAN, które odgrywają kluczową rolę w rozwoju, promocji i integracji polskiej nauki. Wprowadzenie zmian proponowanych w projekcie ustawy o Polskiej Akademii Nauk osłabiłoby demokratyczne fundamenty, tradycje oraz skuteczność tych ciał, co negatywnie wpłynie na cały system naukowy w Polsce. Utrzymanie Komitetów Naukowych PAN jest nie tylko kluczowe dla dalszego rozwoju nauki w Polsce, lecz także dla wzmacniania innowacji, doradztwa w polityce publicznej, interdyscyplinarnego podejścia do problemów, obronności narodowej, edukacji publicznej oraz budowania międzynarodowej współpracy.

…ustawa w projektowanym kształcie zrywa z długoletnią tradycją istnienia komitetów naukowych jako demokratycznej reprezentacji poszczególnych środowisk naukowych i powołuje w ich miejsce kadłubowe gremia, w zamyśle być może eksperckie, w praktyce pozbawione łączności ze środowiskiem naukowym. Ogromną bowiem siłą komitetów naukowych PAN jest fakt, że ich członkowie są reprezentantami sporej rzeszy uczonych uprawiających daną dyscypliną naukową, mają zatem – jako gremium różnorodne, lecz reprezentatywne – najlepszy wgląd w sytuację dyscypliny czy obszaru nauki.

(…) Rezygnacja z demokratycznych, środowiskowych wyborów członków komitetu naukowego Polskiej Akademii Nauk na rzecz doboru tych członków przez wybrane instytucje zewnętrzne niesie za sobą szereg negatywnych konsekwencji, które mogą znacząco wpłynąć na jakość, niezależność i wiarygodność działalności naukowej komitetów PAN poprzez ryzyko polityzacji, konfliktów interesów oraz obniżenia morale wśród naukowców. Tylko demokratyczne wybory mogą zapewnić, że członkowie komitetu naukowego będą powszechnie akceptowanymi reprezentantami całego środowiska naukowego. Wzmacnia to wiarygodność i zaufanie do komitetu naukowego oraz podnosi morale jego członków i zaangażowanie w działalność PAN, czyniąc komitety naukowe znaczącym gremium środowiskowym. Dodatkowo należy podkreślić, że demokratyczne wybory członków komitetu naukowego PAN przez krajowe środowisko akademickie są istotną częścią tradycji i prestiżu instytucji naukowych. Rezygnacja z nich może być postrzegana jako deprecjonowanie tych wartości, co z kolei może osłabić pozycję PAN zarówno w kraju, jak i na arenie międzynarodowej. (…)

W projekcie Ustawy nie znaleźliśmy intencji prowadzenia w przyszłości demokratycznych wyborów do Komitetów, co było praktyką prowadzoną w naszym środowisku od wielu lat. Fakt, iż członkowie Komitetów są obecnie wybierani w demokratycznych wyborach dawał rękojmię i legitymację do występowania w imieniu całego środowiska reprezentującego określone dziedziny i dyscypliny naukowe. (…) W naszej opinii wskazywanie członków Komitetów przez instytucje przedstawicielskie środowiska naukowego zniweczy ogromną wartość jaką posiadają w tej chwili Komitety – ich niezależność i tym samym prawo do występowania w imieniu środowiska naukowego.

Komitet Biologii Organizmalnej Polskiej Akademii Nauk w pełni podziela obawy środowiska naukowego wyrażone w liście Wiceprezesa PAN z dn. 25 lipca
2024 r. odnoszące się do zmian proponowanych w projekcie ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk (Projekt z dnia 15 lipca 2024 r.). Projekt budzi wątpliwości, szczególnie w punktach odnoszących się do zasad formowania składów członkowskich komitetów naukowych PAN. Zmiany proponowane
w projekcie ustawy radykalnie zmieniają tryb wyboru członków komitetów, powierzając ich wybór instytucjom przedstawicielskim środowisk szkolnictwa wyższego i nauki. Celem działania takich gremiów jak Rada Główna Nauki
i Szkolnictwa Wyższego, Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich, czy Krajowa Reprezentacja Doktorantów nie są jednak kwestie ściśle naukowe związane z rozwojem dziedzin i dyscyplin naukowych, ale fundamentalne sprawy organizacyjne, kwestie prawne i zarządzania strukturami naukowymi w Polsce.

Proponowane zmiany mogą prowadzić do zaburzenia przejrzystości i powszechności wyłaniania Komitetów, a gremia te zamiast stanowić reprezentację społeczności naukowej, staną się zależnymi od polityki aktualnego rządu dyspozycyjnymi ciałami, bez znaczenia i wartości dla społeczności naukowej zarówno w kraju jak i na arenie międzynarodowej. Ponadto zmiany te w efekcie zagrożą funkcjonalności i prestiżowi Polskiej Akademii Nauk.

Komitety, które rozpoczęły w 2024 roku pracę w nowej kadencji, zaplanowały i
rozpoczęły realizację zadań zgodnie z regulaminem. Skrócenie kadencji zniweczy wysiłek merytoryczny i organizacyjny obecnych członków, utracone zostaną możliwości współpracy komitetu z organizacjami krajowymi i międzynarodowymi, współorganizowanie konferencji, a przede wszystkich zostanie przerwana wieloletnia aktywność oparta na powszechnie uznanych autorytetach naukowych.

Prezydium Komitetu Nauk Agronomicznych Polskiej Akademii Nauk wyraża zaniepokojenie zapisami projektu ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk oraz niektórych innych ustaw z dnia 15.07.2024 roku, dotyczącymi wprowadzenia do składu Komitetów Naukowych PAN osób wybranych przez instytucje przedstawicielskie środowiska szkolnictwa wyższego i nauki, zamiast osób wybranych w demokratycznych wyborach przez środowisko akademickie.

(…) Nowelizacja w takiej formie oznacza faktyczną likwidację komitetów naukowych w ich obecnym kształcie. Zamiast osób pochodzących z wyborów powszechnych, miałyby je tworzyć osoby delegowane przez instytucje wskazane przez Ustawodawcę. Propozycja ta zaskakuje tym bardziej, że w przepisach przejściowych został zawarty art. 19 stanowiący, że w ciągu 30 dni od wejścia w życie Ustawy zostaną powołane komitety naukowe w nowych składach. Proponowane przez ustawodawców rozwiązania oznaczać mogą utratę samorządności komitetów i podporządkowanie ich instytucjom wskazanym w Ustawie. (…)

Komitet Chemii PAN jest zaniepokojony zmianami proponowanymi w art. 35 projektu ustawy o Polskiej Akademii Nauk z dnia 15 lipca 2024 r., które przewidują wprowadzenie do Komitetów Naukowych PAN osób delegowanych przez „instytucje przedstawicielskie środowiska szkolnictwa wyższego i nauki, o których mowa w art.329 ust.1 pkt 1, 2, i 6 ustawy” z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Proponowane zmiany są niezgodne z tradycją demokratycznych wyborów, które od ponad 70 lat stanowią fundament funkcjonowania Polskiej Akademii Nauk. Misją komitetów naukowych jest działalność na rzecz nauki i społeczeństwa i tylko demokratyczne wybory pozwolą na wybór członków komitetu naukowego, którzy będą reprezentantami środowiska naukowego zgodnie z ich specjalnością naukową.

Szczególnie krytycznie oceniamy zaproponowane w nowej ustawie rozwiązania zmierzające do praktycznej likwidacji jedynej obecnie samorządowej reprezentacji dyscypliny naukowej lub pokrewnych dyscyplin naukowych, jakimi są Komitety Naukowe PAN. W obecnej formule skład komitetów wybierany jest w demokratycznych wyborach przez całe środowisko reprezentujące pokrewne dyscypliny naukowe, składające się nie tylko z naukowców afiliowanych przy instytutach PAN, ale także przy uczelniach i instytutach badawczych. Taka reprezentacja zapewnia komitetom mandat do reprezentowania całego środowiska naukowego i przyczynia się do jego integracji. Zaproponowana w projekcie zmiana tej formuły i zastąpienie demokratycznie wybieranego składu nominatami organów przedstawicielskich (m.in. Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Krajowej Reprezentacji Doktorantów) negatywnie wpłynie na wiarygodność i prestiż komitetów oraz pozbawi je mandatu do reprezentowania środowiska.

Konkludując, Komitet Krystalografii PAN wyraża swoje negatywne stanowisko, w odniesieniu do zmian proponowanych w art. 35. projektu ustawy o Polskiej Akademii Nauk i wnioskuje o pozostawienie art. 35 ust. 1 ustawy o PAN w jego obecnym brzmieniu, tj. „W skład komitetu naukowego wchodzą członkowie krajowi Akademii zgodnie z ich specjalnością naukową oraz osoby wybrane przez właściwe środowisko naukowe”.
W ogólności rozwiązania zawarte w projekcie ustawy z dnia 15 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk nie tylko nie były konsultowane ze środowiskiem naukowym, ale stanowią poważne zagrożenie dla konstytucyjnej wolności badań naukowych, samorządności akademickiej i demokratycznych zasad wyłaniania organów przedstawicielskich.

Komitet Astronomii PAN popiera wspólne stanowisko komitetów naukowych PAN w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk oraz niektórych innych ustaw z dnia 15 lipca 2024 r, ktore stanowi zalacznik do tej uchwały.

1. Jesteśmy zdecydowanie przeciwni ingerencji w wybór członków komitetów naukowych poprzez odgórne wskazywanie osób przez różne instytucje centralne i zewnętrzne. Podważa to autonomię i niezależność środowiska badaczy. Członkowie komitetów powinni być wybierani przez środowisko naukowe, bo tylko wtedy mają możliwość wypowiadania się w jego w imieniu. System mianowania członków Komitetów przez nawet szacowne gremia zasadniczo obniża ich rangę.
2. Nie jest zasadne ocenianie komitetów PAN w cyklu dwuletnim, gdyż przyjmowane plany działalności są zwykle wieloletnie, na całą kadencję.

Przygotowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego projekt ustawy z dnia 15 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk zawiera szereg kontrowersyjnych zapisów, które nie były konsultowane ze środowiskiem naukowym. W szczególności jedną z takich krytycznie ocenianych zmian jest nieuzasadnione skrócenie kadencji komitetów naukowych oraz wprowadzenie niedemokratycznego sposobu wyłaniania ich składu.
Dlatego oczekując korekt w projekcie ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk Komitet Fizyki PAN w pełni popiera stanowisko uzgodnione na zebraniu przewodniczących komitetów naukowych PAN w dniu 4 września 2024, które jest załącznikiem do niniejszej uchwały.

Proponowany projekt ustawy doprowadzi do likwidacji demokratycznej reprezentacji środowiska naukowego astronomii, co sprawi, że Komitet utraci swoją obecną legitymację do reprezentowania tego środowiska. Mimo że astronomia jest dyscypliną reprezentowaną przez stosunkowo niewielką liczbę naukowców, charakteryzuje się dużą dynamiką i licznymi sukcesami, a jej przedstawiciele działają w ośrodkach na terenie całego kraju, w tym w małych placówkach. Obecny system wyborczy oraz możliwość wyboru dodatkowych członków przez Komitet gwarantują, że wszystkie te ośrodki są reprezentowane. Likwidacja tej reprezentacji będzie w praktyce oznaczać likwidację Komitetu jako demokratycznego przedstawicielstwa środowiska astronomii.

Uważamy, że zaproponowana w nowelizacji rezygnacja z demokratycznych, środowiskowych wyborów członków Komitetów na rzecz ich delegowania przez wskazane w ustawie instytucje systemu nauki jest nieuzasadniona. Apelujemy o odstąpienie od zaproponowanych zmian dotyczących art. 35 Ustawy o PAN i pozostawienie go w obecnym brzmieniu. Wnosimy także o rezygnację z ponownego formowania Komitetów Naukowych PAN w trybie opisanym w art. 19 Ustawy o zmianie Ustawy o PAN. Taka procedura, przeprowadzona w terminie niecałego roku od powołania obecnie funkcjonujących Komitetów Naukowych PAN, podważa zaufanie środowiska naukowego do instytucji systemu nauki w Polsce.

Członkowie Komitetu Elektrotechniki Polskiej Akademii Nauk z dużym niepokojem przyjmują zapisy projektu Ustawy o PAN z dn. 15 lipca 2024 r., a także wyrażają swój zdecydowany sprzeciw proponowanemu obecnie brzmieniu art. 35 Ustawy o Polskiej Akademii Nauk. Proponowana nowelizacja usta-wy w radykalny sposób proponuje demokratycznie wybranych przedstawicieli środowisk naukowych – Członków Komitetów Naukowych, zastąpić reprezentantami będącymi delegatami środowisk przedstawicielskich tj. Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Krajowej Reprezentacji Doktorantów, itp. W opinii Komitetu proponowane rozwiązanie przeczy idei istnienia Komitetów Naukowych, które są samorządnymi reprezentantami środowisk naukowych z całej Polski oraz stoi w sprzeczności z art. 33 nowelizowanej Ustawy, iż “Komitet Naukowy jest samorządną reprezentacją dyscypliny lub pokrewnych dyscyplin naukowych służącą integrowaniu uczonych z całego kraju”. Pragniemy zauważyć, że proponowana zmiana sposobu wyboru członków Komitetów Naukowych doprowadzi do istotnego ograniczenia aktywności eksperckiej niezależnego środowiska naukowego, zaniku współpracy Polskiej Akademii Nauk z uczelniami wyższymi, a także doprowadzi do marginalizacji roli i znaczenia Komitetów.

Zwracamy się do Pana [Ministra Macieja Gduli – przyp. red.] z głębokim zaniepokojeniem i stanowczym sprzeciwem wobec proponowanych zmian, dotyczących formy wyboru Członków Komitetów Naukowych Polskiej Akademii Nauk, przedstawionych w projekcie ustawy, opublikowanym dnia 17 lipca 2024 roku. Wśród wielu zmian, artykuł 35 projektu ustawy określa, kto powinien  decydować o składzie Komitetów Naukowych PAN. Zmiana ta podważa fundamentalne zasady demokratycznego wyboru członków Komitetów Naukowych, zastępując obecną, samorządną reprezentację naukowców. Proponowana zmiana stoi w sprzeczności z art. 33 ustawy, który mówi, że „Komitet naukowy jest samorządną reprezentacją dyscypliny lub pokrewnych dyscyplin naukowych służącą integrowaniu uczonych z całego kraju”.

Rezygnacja z demokratycznych, środowiskowych wyborów członków komitetu naukowego Polskiej Akademii Nauk na rzecz doboru tych członków nawet przez tak szacowne grona jak m. in. Radę Główną Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Konferencję Rektorów Akademickich Szkół Polskich i Krajową Reprezentację Doktorantów, niesie za sobą szereg negatywnych  konsekwencji, które  mogą  znacząco  wpłynąć  na jakość,  niezależność i wiarygodność działalności naukowej komitetów PAN. Tylko demokratyczne środowiskowe wybory mogą zapewnić, że członkowie komitetu naukowego będą powszechnie akceptowanymi reprezentantami całego środowiska naukowego. Wybór do Komitetu Naukowego PAN zawsze był i jest traktowany jako wyraz szczególnej pozycji w środowisku naukowym. Wzmacnia to wiarygodność i zaufanie do komitetu naukowego oraz podnosi morale jego członków i zaangażowanie w działalność PAN. Należy również podkreślić, że demokratyczne wybory członków komitetu naukowego PAN przez krajowe środowisko akademickie są istotną częścią tradycji i prestiżu instytucji naukowych.

(…) ​​Wygląda na to, że autorzy proponowanych w ustawie rozwiązań świadomie zignorowali fakt, że członkowie komitetów naukowych są̨ wybierani spośród przedstawicieli świata nauki w Polsce na drodze powszechnych, demokratycznych wyborów bez wpływu jakichkolwiek organizacji czy czynników politycznych. W ostatnich wyborach do komitetów wzięła udział rekordowa liczba samodzielnych pracowników nauki, co wskazuje jednoznacznie na wyrażenie poparcia dla istnienia komitetów w obecnym ich kształcie. Trudno nie ulec wrażeniu, że demokratyczny sposób wyłaniania reprezentacji środowisk naukowych jest dla Ustawodawcy nieistotny.

Do rangi symbolu urasta propozycja przeniesienia nadzoru nad PAN z Prezesa Rady Ministrów do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, co jest w istocie zawłaszczeniem Akademii przez jeden resort. Wydawało się, że doświadczenia z destrukcyjnych działań poprzedniego kierownictwa resortu w dewastacji środowiska naukowego i obniżaniu rangi nauki w Polsce staną się przestrogą dla następców, niestety obecne działania resortu w stosunku do Polskiej Akademii Nauk, a w szczególności jej komitetów naukowych, raczej wskazują na kontynuację. (…)

Projekt nowelizacji ustawy zakłada, że członkami Komitetów będą osoby delegowane przez instytucje przedstawicielskie, a nie przez naukowców w wyborach bezpośrednich. Należy zaznaczyć, że nie każda dyscyplina naukowa ma swoich przedstawicieli wśród członków krajowych i członków akademii młodych uczonych. Dyscypliny mają też różne kryteria oceny wartości swojej działalności naukowej. Wyprowadzenie wyboru członków Komitetów poza środowisko naukowe danej dyscypliny, które ma największe doświadczenie w ocenie tej wartości, jest groźne i spowoduje kompetencyjną marginalizację nauki i zahamowanie jej rozwoju w PAN.
Wprowadzanie zmian w tym zakresie stanowi istotne zagrożenie dla wysokiej pozycji Komitetów i całej Polskiej Akademii Nauk w Polsce i za granicą.
W przekonaniu członków KAiU PAN, wszelkie zmiany legislacyjne w zakresie Komitetów powinny być realizowane z zachowaniem zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Proponowane przez Ministerstwo nowe zapisy nie powinny podważać tej zasady.  Wybory do Komitetów PAN na bieżącą kadencję były demokratycznymi wyborami, zgodnymi z obowiązującym prawem wyborczym i Komitety w obecnej formule i składzie powinny kontynuować działalność.

Demokratyczne i bezpośrednie wybory członków komitetów naukowych zapewniają ich reprezentatywność i dają wybranym niekwestionowany mandat do występowania w imieniu środowiska naukowego działającego w obszarze tematycznym komitetu. Podnosi to wiarygodność i poziom zaufania do działań komitetu naukowego oraz zapewnia szeroki zakres oddziaływania PAN. Tym samym przyczynia się to budowania prestiżu Akademii i powiązanych z nią
– poprzez komitety – instytucji naukowych. Zmiana w kreowaniu składów komitetów naukowych nie wzmocni pozycji PAN, ani w kraju, ani w kontaktach międzynarodowych.

Wobec powyższego, wykorzystując procedurę konsultacji publicznych projektu ustawy o Polskiej Akademii Nauk, Komitet Inżynierii Lądowej i Wodnej PAN wnosi o pozostawienie art. 35 ust. 1 ustawy o Polskiej Akademii Nauk w jego aktualnym brzmieniu, tj.,, W skład komitetu naukowego wchodzą członkowie krajowi Akademii zgodnie z ich specjalnością naukową oraz osoby wybrane
przez właściwe środowisko naukowe”.

Komitet Inżynierii Produkcji PAN uważa, że proponowane brzmienie art. 35 p. 1 projektu ustawy o Polskiej Akademii Nauk (…) prowadzi do rezygnacji z wyłaniania w sposób demokratyczny samorządnej reprezentacji środowiska reprezentującego daną dyscyplinę lub specjalność naukową, na rzecz wyboru tych osób przez wskazane przez ustawodawcę instytucje zewnętrzne tj. Radę Główną Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Konferencję Rektorów Akademickich Szkół Polskich i Krajową Reprezentację Doktorantów. Zgodnie, z proponowanymi zapisami tylko te instytucje mogą zgłaszać swoich przedstawicieli do komitetu naukowego, co może doprowadzić do sytuacji, w której komitety naukowe nie będą samorządną reprezentacją danego środowiska naukowego. Proponowane rozwiązania niosą ze sobą duże niebezpieczeństwo podporządkowania komitetów instytucjom wskazanym w Ustawie oraz mogą znacząco wpłynąć na niezależność i wiarygodność działalności komitetów PAN poprzez ryzyko polityzacji i konfliktów interesów.

W naszej opinii skład komitetu naukowego PAN powinien wynikać z zasad demokratycznych, czyli bazować na wyborach środowiskowych członków, tak jak podczas ostatnich kadencji. Wybory środowiskowe zapewniają powszechną rozpoznawalność i akceptowalność jego członków, jako wiarygodnych przedstawicieli środowiska naukowego. Podnosi to prestiż nie tylko samych członków, ale i komitetów jako jednostek motywujących do zaangażowania w działalność naukową i działalność organizacyjną PAN.

Prezydium Komitetu Budowy Maszyn PAN wyraża głębokie zaniepokojenie proponowanymi zmianami w art. 35 projektu ustawy o Polskiej Akademii Nauk z dnia 15 lipca 2024 r., które przewidują wprowadzenie do Komitetów Naukowych PAN osób delegowanych przez „instytucje przedstawicielskie środowiska szkolnictwa wyższego i nauki, o których mowa w art.329 ust.1 pkt 1, 2, i 6 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce”. Proponowane zmiany burzą tradycję demokratycznych wyborów, które stanowią fundament funkcjonowania Polskiej Akademii Nauk.
(…)
Niezwykle ważną cechą Akademii jest jej autonomia, której jednym z przejawów jest możliwość powoływania komitetów naukowych w drodze demokratycznych wyborów. W związku z tym Prezydium Komitetu Budowy Maszyn PAN apeluje, by art. 35 ust. 1 ustawy o Polskiej Akademii Nauk pozostawić w jego obecnym brzmieniu, tj. „W skład komitetu naukowego wchodzą członkowie krajowi Akademii zgodnie z ich specjalnością naukową oraz osoby wybrane przez właściwe środowisko naukowe”.

Wydaje się, że proponowanie zmian bez wskazania, czemu mają one służyć, jaki jest powód ich wprowadzania i jakie są oczekiwane efekty ich wprowadzenia, jest całkowicie sprzeczne z racjonalnymi zasadami zarządzania instytucjami.

Przede wszystkim należy jednak zauważyć, że proponowany nowy sposób wyłaniania składów komitetów naukowych PAN jest wprost sprzeczny z celem całościowych zmian ustawy o PAN, określonym w dokumencie „Ocena skutków regulacji” (…)

Poza tym należy zauważyć, że proponowane zasady powoływania składów komitetów naukowych PAN eliminują z nich praktycznie pracowników naukowych instytutów naukowych PAN (poza członkami Akademii). (…) Zaprzecza to celowi istnienia komitetów naukowych PAN – integrowaniu naukowców z całego kraju (por. art. 33 Ustawy o PAN).

(…) ​Komitet Mechaniki Polskiej Akademii Nauk stoi na stanowisku, iż zawarte
w projekcie Ustawy o zmianie Ustawy o Polskiej Akademii Nauk (dalej Ustawy) nowe brzmienie art. 35 ust. 1 pozostaje w jawnej sprzeczności z art. 33, który stanowi, iż „Komitet naukowy jest samorządną reprezentacją dyscypliny naukowej albo pokrewnych dyscyplin naukowych albo dyscypliny artystycznej albo dyscyplin artystycznych służącą integrowaniu naukowców z całego kraju”.

Samorządna reprezentacja dyscypliny naukowej oznacza bowiem reprezentację środowiska naukowego i akademickiego wyłonioną w trybie demokratycznych wyborów, na ogólnopolskim forum naukowców reprezentujących daną dyscyplinę nauki. Wyłączenie mechanizmu demokratycznych wyborów ze sposobu konstytuowania składu komitetu naukowego PAN oznacza powrót do czasów, kiedy o strukturze przedstawicielskiego ciała kolegialnego stanowiły zewnętrzne instytucje, a nie sami naukowcy. (…)

Nowa ustawa o PAN, mająca definiować ponoć unowocześniony ustrój tego podmiotu, pod pozorem demokratyzacji, zawiera wiele różnych przepisów w rzeczywistości antydemokratycznych, na które należy patrzeć bardzo krytycznie. Ich opis i krytykę zawarto w stanowiskach Zgromadzenia Ogólnego PAN oraz Przewodniczących Komitetów Polskiej Akademii Nauk.
(…)
Nie kwestionując potrzeby reformy Polskiej Akademii Nauk, członkowie Komitetu Genetyki Człowieka i Patologii Molekularnej PAN postulują wstrzymanie obecnych działań legislacyjnych i otwarcie szerokiej dyskusji, z obligatoryjnym udziałem reprezentacji obecnych komitetów PAN, zmierzającej do ustalenia zasadniczych obszarów organizacji i funkcjonowania PAN, których zmiana powinna znaleźć swe odzwierciedlenie w nowej wersji ustawy.

Nowelizacja w takiej formie oznacza faktyczną likwidację komitetów naukowych w ich obecnym kształcie. Zamiast osób pochodzących z wyborów powszechnych i demokratycznych, które od ponad 70 lat stanowią fundament działalności Polskiej Akademii Nauk, proponowany jest nowy tryb powołania członków komitetów naukowych z naruszeniem zasad funkcjonowania demokratycznego społeczeństwa, który niesie za sobą szereg negatywnych konsekwencji. (…)

…uważamy, że zachowanie tradycji oraz dotychczasowych (demokratycznych) zasad wyborów naukowców do komitetów naukowych jest kluczowe i zasadne dla dalszego funkcjonowania Polskiej Akademii Nauk jako instytucji cieszącej się zaufaniem i szacunkiem środowisk naukowych zarówno na arenie krajowej, jak i międzynarodowej.
Z tego względu postulujemy, aby pozostawić art.35 ust.1. ustawy o Polskiej Akademii Nauk w obecnym brzmieniu.

Uważamy, że zaproponowana formuła art. 35 ust. 1 jest w oczywisty sposób usterką legislacyjną w kontekście wskazanych powyżej pozostałych zapisów ustawy i ich uzasadnienia. Naszym zdaniem absolutnie niedopuszczalne jest usunięcie demokratycznej reprezentacji poszczególnych środowisk naukowych w komitetach. Gdyby taka zmiana miała nastąpić, należałoby przeformułować rolę i funkcje komitetów ze szczegółowym uzasadnieniem proponowanych zmian.
Uważamy również, że proponowane zmiany z możliwością wskazywania reprezentacji przez niektóre wybrane instytucje przedstawicielskie środowiska naukowego, jest niecelowe a przy tym niewystarczająco uzasadnione. Wprowadzenie proponowanego przedstawicielstwa wymaga szerszego uzasadnienia takiej potrzeby i celowości proponowanych zmian.
W związku z tym sugerujemy utrzymanie dotychczasowego sformułowania art. 35 ust. 1: „W skład komitetu naukowego wchodzą członkowie krajowi Akademii zgodnie z ich specjalnością naukową oraz osoby wybrane przez właściwe środowisko naukowe” oraz rezygnację z proponowanych zmian w art. 35.

Proponowane zmiany są niezgodne z tradycją demokratycznych wyborów, które od ponad 70 lat stanowią fundament funkcjonowania Polskiej Akademii Nauk. Misją komitetów naukowych jest działalność na rzecz nauki i społeczeństwa i tylko demokratyczne wybory pozwolą na wybór członków komitetu naukowego, którzy będą reprezentantami środowiska naukowego zgodnie z ich specjalnością naukową.
Wybór do komitetu naukowego był zawsze uznawany za wyraz szczególnej pozycji i autorytetu w środowisku naukowym, a projektowane zmiany dotyczące składu i sposobu powoływania komitetów naukowych zagrażają ich integralności i prestiżowi. Ponadto, przepisy przejściowe proponują powołanie komitetów naukowych w nowych składach w ciągu 30 dni od wejścia w życie ustawy, a to oznacza nie tylko rozwiązanie obecnie działających komitetów, lecz także złamanie zasady, że prawo nie powinno działać wstecz.

Członkowie Komitetu Nauk Neurologicznych stanowczo sprzeciwiają się zapisom projektu ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk oraz niektórych innych ustaw z dnia 15.07.2024 r. mającym na celu wprowadzenie do składu Komitetów Naukowych osób niepochodzących z powszechnych wyborów, a tym samym unieważnienie wyników wyborów. które odbyły się w roku 2023.

Komitet Nauk Klinicznych Polskiej Akademii Nauk stanowczo sprzeciwia się intencji wprowadzania do składu komitetów naukowych osób niepochodzących z powszechnych, demokratycznych wyborów oraz protestuje przeciwko unieważnieniu wyników wyborów z listopada 2023 r. Wnosimy jednocześnie o to, by w pracach legislacyjnych nad nowymi zapisami ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk oraz niektórych innych ustaw uwzględnić ekspercki głos środowiska, którego prawo to ma dotyczyć i tym samym wdrożyć rozwiązania przygotowane przez Polską Akademię Nauk.

Nie jest korzystne proponowane rozwiązanie, w którym system wyborów do Komitetów jest powiązany z określoną w odrębnej Ustawie, listą dyscyplin naukowych. Pojęcie środowiska naukowego często nie pokrywa się z pojęciem dyscypliny naukowej. Przykładem jest środowisko naukowe, które reprezentuje nasz Komitet Zdrowia Publicznego. To środowisko zasługuje na wyodrębnienie z szerzej określonej dyscypliny ”Nauki o zdrowiu” z uwagi na interdyscyplinarny charakter i społeczną specyfikę tematyki badań naukowych. Proponowane zapisy, w których przynależność do Komitetu uwarunkowana jest złożeniem deklaracji o przynależności do dyscypliny nauki, spowoduje utratę reprezentatywności Komitetów dla środowisk naukowych, które są węższe od dyscypliny nauki lub też mają charakter interdyscyplinarny. Będzie się to wiązać z utrudnieniem wymiany myśli naukowej w ramach takich środowisk, ze szkodą dla rozwoju naukowego.

(…) Komitet Rehabilitacji, Kultury Fizycznej i Integracji Społecznej stanowczo sprzeciwia się intencji zawartej w zapisach projektu ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk oraz niektórych innych ustaw z dnia 15.07.2024 r., która ma na celu wprowadzenie do składu Komitetów Naukowych osób niepochodzących z powszechnych, demokratycznych wyborów i unieważnienie wyników wyborów, które odbyły się w roku 2023.

Niszczy to 70-letnią tradycję wyborów do Komitetów Naukowych Polskiej Akademii Nauk, w których członkostwo zawsze były traktowane jako wyraz szczególnej pozycji w środowisku naukowym i dawało przywilej reprezentowania uczonych wobec organów władzy publicznej i społeczeństwa. Wypacza również opiniotwórczą rolę Akademii realizowaną dotychczas przez wybranych w demokratycznych wyborach przedstawicieli środowiska nauki. (…)

(…) Mamy wrażenie, że zaproponowany projekt jest próbą zniszczenia wieloletniej, ugruntowanej pozycji Komitetów Naukowych PAN oraz sprowadza je do ciał – przybudówek pozbawionych realnego znaczenia naukowego. Sterowanie w sposób „ręczny” składem komitetu niesie ze sobą zagrożenie manipulacją i wprowadzania do nich osób niekoniecznie zainteresowanych obszarem naukowym objętym tematyką komitetu. Tacy członkowie nie będą rzeczywistymi reprezentantami środowiska, a przedstawicielami instytucji i gremiów. Mija się to z ideą tworzenia komitetów naukowych i może wręcz ograniczyć ich naukowy charakter. Co więcej przeczy zamysłom tworzenia jak najlepszych warunków do rozwijania nauki w Polsce i prowadzenia badań na jak najwyższym poziomie.

Centralizowanie i upolitycznianie w tym obszarze to, jak uczy historia, zły pomysł prowadzący do wszelkiego rodzaju patologii. Trudno nam uwierzyć, że problemy zauważane przez środowisko naukowe od wielu lat, szczególnie ostatnich ośmiu, są nadal aktualne pomimo zmiany perspektywy politycznej. Nadzieja, która się w nas tliła i wiara w rozsądne zmiany została mocno nadwyrężona publikacją proponowanej Ustawy o Polskiej Akademii Nauk. (…)

(…) Rezygnacja z tradycji powszechnych i demokratycznych wyborów, które od ponad 70 lat stanowią fundament działalności Polskiej Akademii Nauk, jest naruszeniem zasad funkcjonowania demokratycznego społeczeństwa i niesie za sobą szereg negatywnych konsekwencji.

Dobór członków Komitetów przez wybrane instytucje zewnętrzne niesie ryzyko polityzacji Komitetów, upadku ich prestiżu i w konsekwencji spowoduje przekształcenie Komitetów w organa administracji państwowej zarządzającej nauką. (…)

Zamiast stanowić reprezentację społeczności naukowej, Komitety stałyby się zależnymi od polityki aktualnego rządu dyspozycyjnymi ciałami, do których można by wprowadzać dowolne osoby, co obniży ich znaczenie i wartość w oczach społeczności naukowej w kraju i za granicą.

Uważamy, że zachowanie tradycji i demokratycznych zasad wyborów do Komitetów Naukowych jest kluczowe dla dalszego funkcjonowania Polskiej Akademii Nauk jako instytucji cieszącej się zaufaniem i szacunkiem w międzynarodowym środowisku naukowym. (…)

(…) proponowane nowe regulacje dotyczące składu komitetów są bardzo niepokojące, szczególnie, że jesteśmy po demokratycznych wyborach nowo wybranych członków. Jednocześnie podkreślam, że proponowane zmiany zostały ocenione zdecydowanie negatywnie, w zwłaszcza w odniesieniu do składu ich członków. (…)

Podsumowując nasze stanowisko uważamy, że obecny system wyborczy komitetów PAN, oparty na demokratycznych wyborach, zapewnia szeroką reprezentatywność i legitymizację. Proponowane zmiany zagrażają tym fundamentom, co budzi zaniepokojenie środowiska naukowego. Komitety PAN, będące wyrazem uznania dla najwybitniejszych naukowców, gwarantują wysoką jakość i prestiż naukowy. Wprowadzenie uznaniowych nominacji mogłoby obniżyć standardy i reputację tych ciał, negatywnie wpływając na polską naukę. Transparentny system wyborczy minimalizuje ryzyko uznaniowości i zapewnia sprawne funkcjonowanie komitetów. Proponowane zmiany mogą prowadzić do wprowadzania osób bez odpowiednich kwalifikacji, zagrażając funkcjonalności i prestiżowi komitetów PAN.